Nu belanden we toch echt bij het onderwerp waar ik een beetje tegen op keek: het (subjectieve) beoordelen van de geluidskwaliteit. Op dit moment heb ik vijf analoge headsets tot mijn beschikking, met gelukkig flink uiteenlopende specificaties en uitvoeringen. Dit zijn:
De CM Storm Resonar in-ear headphones:
De Attitude One Almaz hoofdtelefoon (primair muziekheadset):
De ROCCAT Kave XTD Stereo (primair gamingheadset):
De Sony MDR-1R (primair muziekheadset, duidelijk een paar klasses hogere kwaliteit, tevens mijn huidige referentieheadset):
De vijfde is de Sennheiser PC360 (all-round headset), echter die heeft flink betere dagen gezien en daar valt geen fatsoenlijke foto meer van te maken. Daarnaast heb ik ook nog enkele speakertjes welke er eenvoudig op kunnen worden aangesloten: De Fresh’n’Rebel Rockbox familie, de Cube, de Fold en het baksteen (of zoiets, ik hou al die namen niet bij).
Verder is het relevant te vermelden dat ik de ervaring vergelijk met o.a. de (relatief budget) geluidschip van een Asus N73 Notebook, en primair de ASRock Z97 Extreme 6 met Realtek ALC1150 Codec en Purity Sound chip. Deze laatste kan je op dit moment één van de betere op een moederbord geïntegreerde geluidschips noemen. In de afgelopen weken hebben zowel mijn vrouw als ikzelf (en enkele (meestal) gezellige bezoekers) een flink aantal uren gemaakt met (en zonder) de EB01-E om tot een betere conclusie te komen, al blijft het uiteraard een subjectieve ervaring. Om een stukje achtergrond te geven: De dame heeft een uitstekend oor voor muziek en alle kleine details, instrumenten, en de kleinste onzuiverheden, en ik ben vooral van de algehele beleving en zeker geen audiofiel. Ik wil gewoon de handel aansluiten, lekker luisteren, en verschillen proberen te beleven.
Maar goed: vijf uiteenlopende hoofdtelefoons dus, en een paar setjes speakers. Hoewel je het liefst zonder vooroordeel aan een ervaring begint zijn enige verwachtingen praktisch niet uit te sluiten, en daarnaast heb ik de EB01 al eerder een keer kunnen lenen wat natuurlijk sindsdien wel enige verwachting schepte (en de reden was dat ik deze héél graag wilde). Echt veel testen kwam er toen niet van dus het bleef een beetje een verrassing om dit product te gebruiken voor review-doeleinden. Voorafgaand aan het ontvangen van het pakketje het idee in mijn hoofd dat ik het verschil vooral zou gaan horen bij de betere hoofdtelefoons, en vooral bij bronbestanden van hogere kwaliteit, terwijl ik verwachte geen tot weinig verschil te merken bij bijvoorbeeld de Resonars, de game-gerichte Kave XTD Stereo van ROCCAT, of de compacte bluetooth speakers.
Het resultaat met de EB01-E eenmaal aangesloten was echter direct verbluffend. Niet enkel dat de verschillen duidelijk hoorbaar (beter) waren, maar vooral ook dat het verschil zelfs bij de goedkopere speakertjes en bij gebruik van eenvoudige (192-256kbit) MP3 bestanden al duidelijk aanwezig was.
De echte uitdaging zit niet zo zeer in het horen van het verschil, want de verschillen zijn dusdanig duidelijk dat dat geen verdere overtuiging vereist. In mijn geval zit de uitdaging in het beschrijven van het verschil. Muziek klinkt rijker, voller, natuurlijker, beter in balans? Je hoort meer details, instrumenten zijn (afhankelijk van de bron) beter herkenbaar, je luistert hetzelfde nummer opnieuw en realiseert dan dat er nog meer in zat dan je dacht. Hoe leg je een dergelijke ervaring uit? Over één ding waren wij het eens: Met de SilverStone EB01-E klinkt muziek veel en veel beter dan via de laptop of het moederbord. De beste vergelijking die ik kon bedenken is dat je in ervaring van DVD naar Blueray upgrade: Je kijkt dezelfde film, je ziet hetzelfde verhaal, maar toch is de ervaring veel mooier en zie je details die voorheen niet zag, of in dit geval: hoor je ze.
Het verschil tussen een matige geluidschip en een degelijke geïntegreerde geluidschip is al goed hoorbaar zelfs voor een muziek-barbaar, iets wat ook op de meeste headsets en speakers in meer of mindere mate te horen was. Het verschil tussen een goede en een betere geïntegreerde geluidschip (zeg: ALC898 vs ALC1150) is voor ons beide praktisch bijna niet te horen, bijna onafhankelijk van het aangesloten apparaat met enkel de betere Sony MDR-1R die ons af en toe nog de illusie gaf van enig kwaliteitverschil. Echter verschillen herkennen wanneer je tussen twee bronnen zit te schakelen is één ding, als je ze onafhankelijk van elkaar zou testen moet je van goeden huize komen om de ALC1150 aan te wijzen. Een redelijke aanname is dus dat je wel degelijk een aantal klasses in kwaltieit moet upgraden om tot een overtuigend betere ervaring te komen.
Zelfs een moederbord met één van de betere geintegreerde audio oplossingen komt natuurlijk niet in de buurt van deze EB01-E
Echter het verschil tussen deze twee geïntegreerde chips en de EB01-E is op z’n minst extreem te noemen, en in dit geval wederom toch onafhankelijk van het aangesloten apparaat. Het kleinste speakertje van Fresh’n’Rebel (welke overigens verdacht goed klinkt voor die drie tientjes) laat niet onverwacht veel minder verschil zien dan de betere headsets gezien de beperkte kwaliteit van de drivers, maar ook bij de CM Storm Resonar is al verschil hoorbaar. Om het in perspectief te zetten, zonder uitzondering pak je, mits de bron een beetje degelijk is, in een blinde vergelijking de EB01-E ervaring er 99 van de 100 keer uit. Het toonde aan dat er veel meer in (goedkopere) speakers zit dan je vaak zou vermoeden. Hoewel ik geen audiofiel ben meende ik toch wel enigszins geïnformeerd te zijn, al heb ik daar per vandaag een extra vraagtekentje bij gezet gezien de ervaringen de verwachtingen dik voorbij schoten.
Een betere audiochip lijkt in eerste instantie een grotere impact te hebben dan een betere kwaliteit bronbestand (uitgaande dat je geen echt brakke <128kbit MP3 bestanden gebruikt), en vervolgens heeft een betere headset een grotere impact dan het overschakelen naar bijvoorbeeld HQ FLAC bestanden, oftewel een degelijke geluidskaart met een goedkope hoofdtelefoon doet al meer dan een chic bronbestand, maar een goede DAC en een goede hoofdtelefoon is toch echt een gouden combinatie en wel van belang wanneer je je muziekcollectie in een top kwaliteit besluit op te slaan. Een dergelijk prijzige DAC als de EB01-E zal toch vaak vooral worden gecombineerd met meer high-end hoofdtelefoons, en de wat betere bronbestanden, waarbij de toename in kwaliteit natuurlijk wel steeds meer in de verfijning zit, en minder in het verhelpen van echt zwakke schakels. Juist voor die meer waarschijnlijke doelgroep is het prettig te weten dat ook voor de combinaties met een degelijke headset en bron, de verschillen met en zonder de SilverStone EB01-E geen moment ter discussie staan. Wederom schieten de correcte woorden voor de beschrijving mij niet te binnen. Vanuit een praktisch oogpunt zijn er wel een tweetal zaken om rekening mee te houden, al hebben die vooral betrekking op secundaire gebruiksdoeleinden. Zo heeft een dergelijke DAC geen volumeknop zoals sommige externe geluidskaarten of versterkers wel hebben, wat bij een headset zonder in-line control inhoudt dat je het volume dus bij de bron aan moet passen. Tevens heb ik mij laten vertellen dat niet alle games gebruik kunnen maken van een DAC, of dat er soms zelfs totaal geen ondersteuning is. Mijn praktijkervaring heeft dit niet kunnen bevestigen, want tientallen games werkten gewoon naar behoren, waaronder Skyrim, Shadow of Mordor, Battlefield 4, The Sims 4, Bioshock, Minecraft, en andere games te vinden in mijn GPU reviews. In CS:GO kreeg ik wel een foutmelding, maar die had geen gevolgen voor de functionaliteit. Desondanks zet ik het er voor alle zekerheid bij.
