Samenvatting

De nieuwe AMD Ryzen processors zijn weer een stukje beter, vooral in het stuk waar ze voor bedoeld zijn: multi-threaded applicaties. Positief zijn we over de prestatieverbeteringen, de compatibiliteit met bestaande moederborden, het feit dat AMD Ryzen als platform al aardig volwassen is geworden, en het feit dat er nu standaard een RGB koeler bij de processor zit. Voor overclocking wil je wat zwaarders, maar het voldoet ruimschoots. Al met al de ultieme alleskunnende krachtpatser voor consumenten voor wie extreme processors zoals de AMD Ryzen Threadripper of Intel Core Extreme een stap te ver (lees: duur) is: 9/10.

AMD Ryzen review en kooptips deel 1: Ryzen 7 2700X

Donderdag 19 April, 15:00. Weer een tijd die al enige weken op ons whitebord stond gekalkt zoals het vaker gaat met grote nieuwe processor lanceringen. Nu zal de definitie van groot van persoon tot persoon verschillen, maar niemand zal ontkennen dat de lancering van Ryzen vorig jaar een kleine aardverschuiving was in processorland. AMD stond in één klap weer echt op de kaart en “you’ll never believe what happened next” om maar met clickbait termen te gooien, maar daar gaan we het zo over hebben. Zo’n klapper maak je maar eens in de paar jaar, en relatief gezien is de nieuwe Ryzen 2000-serie natuurlijk niet zo’n grote stap, maar het is wel een relevante.

Omdat iedereen op dit soort lanceerdagen plat wordt gebombardeerd met technische reviews nemen we net als bij de 8700K lancering een iets andere lijn in: we kijken niet alleen naar wat nieuw is, maar we proberen vooral te beantwoorden of (en in welke mate) ze interessanter zijn dan hun voorgangers, wanneer deze nieuwe processors interessant zijn voor jou, en waar je rekening mee dient te houden met je eventuele aanschaf. Ook geven we in de tweede helft van het artikel wat adviezen over voedingen, geheugen, koelers en dergelijke.

Dat kan uiteraard niet zonder de producten stevig aan de tand te voelen, iets wat we de afgelopen weken hebben kunnen doen, maar we nemen de praktische apprach die ik in het dagelijks leven ook het liefst kies: mooie verhalen over XFR2 en SenseMi vind ik allemaal prima, maar wat is nu gewoon het effect op mijn praktijkervaring!?

In dit deel richten we ons op de Ryzen 7 2700X, het nieuwe 8-core-16-thread topmodel in de Ryzen serie. Tegelijk zal deel 2 online komen waarin we ons verdiepen in de Ryzen 2 2600X, de 6-core-12-thread variant. Deze zullen worden gelanceerd op 329 en 239 euro respectievelijk, en de verwachting is dat ze op de lange termijn nog wat tientjes in prijs zullen zakken.

Overzicht van andere Ryzen 2 gerelateerde stukken:
– Deel 1: AMD Ryzen 7 2700X review en kooptips
– Deel 2: AMD Ryzen 5 2600X review en kooptips
– Deel 3: Gigabyte X470 Aorus Gaming 7 WiFi review
– Deel 4: ASUS ROG Strix X470-F Gaming review
– Deel 5: Objectief testen terzijde – Onze eigen kijk op AMD Ryzen
– Deel 6: ASUS ROG Crosshair VII Hero review
– Deel 7 en verder: TBD.

Ryzen wut? Achtergrondinformatie

Voor de echte nieuwkomer die nog niet weet wat AMD Ryzen is. Nadat AMD jarenlang een stevige achterstand had wat prestaties in comsumentenprocessors maakten ze een gigantische inhaalslag met deze Ryzen processors. Het idee van AMD was heel simpel: pak een willekeurige Intel processor en zet daar een alternatief tegenover met meer rekenkernen voor je geld. Dat concept slaagde, want kijken we naar processor intensieve taken dan liet een vergelijkbaar geprijsde AMD processor de Intel concurrent (bijna) alle hoeken van de kamer zien.

Keerzijdes waren er ook, zo is het belangrijk te onthouden dat de Intel Core tech al zo lang mee ging dat nagenoeg alle andere fabrikanten daar op in waren gespeeld. Inmiddels kan je de meeste geheugenmodules probleemloos in een AMD Ryzen setup prikken, maar direct na de lancering waren er de nodige geheugenkits die simpelweg niet goed werkten. Hoewel stevig verbeterd is het belangrijk te onthouden dat AMD Ryzen grofweg een jaar oud is, voordat hetzelfde niveau van vanzelfsprekendheid is bereikt waarin we blindelings (bijna) alle geheugenmodules tegen een Intel chip aan kunnen gooien zijn we nog wel even verder. Meer dan bij Intel is het actief bijwerken van je bios dan ook een grote plus voor AMD, of het feit dat je daar stil bij moet staan een minnetje.

Ook bleek AMD Ryzen tech een bescheiden achilleshiel te hebben: puur voor gaming, en dan specifiek op 1080p resolutie, bleek de onderliggende technologie moeite te hebben dezelfde framerate bij te houden; een paar procent verlies bleek in een deel van de games. In hoeverre dat relevant is is punt twee, maar het bestaat.

Dat AMD Ryzen de boel echt even wakker schudde bleek uit de reactie van Intel. Enkele maanden later brachten zij op een manier die wij enkel ‘zeer gehaast’ konden noemen hun nieuwe Intel Core i7, i5 en i3 processors uit. Intel, de normaliter uitgekiende gigant zal het nimmer toegeven, maar dat AMD ze op scherp zette bleek uit het volgende:
– Voor het eerst in vele jaren nam het aantal cores bij Intel toe; de i5 en i7 kregen er twee bij, de i3 ging van een dualcore met hyperthreading naar een volbloed quadcore
– De lancering kwam vroeger dan alle signalen tot dusver suggereerden, en de lancering werd geplaagd door beperkte beschikbaarheid van de nieuwe processors. Soms moesten we weken of maanden wachten op een nieuwe levering i5’s.
– De chipsets voor de meeste moederborden waren nog lang niet klaar. Alleen de high-end borden werden gelanceerd en de betaalbare alternatieven kwamen pas een half jaar later.

Eén van onze sentimenten werd duidelijk onderstreept: concurrentie is goed voor de markt, en goed voor de consument. In 2018 kochten we simpelweg een veel krachtigere machine dan een jaar eerder. Die push van Intel met extra cores hield echter ook in dat het flinke gat dat ze hadden geslagen niet zo heel flink meer was, afhankelijk van je gebruiksdoelen in elk geval. Hoe dan ook: “it is on” voor Ryzen 2.

Terug naar vandaag: What’s new

Nu is het dus de beurt aan AMD om hun line-up te herzien, en dat doen ze op een paar manieren:

– Het procedé is verkleind van 14nm naar 12nm. Een kleiner procedé houdt in dat een processor primair efficienter is, oftewel minder verbruik bij dezelfde snelheid, of een hogere snelheid bij hetzelfde verbruik.
– Een paar 100 MHz hogere kloksnelheden dan de voorgangers, tot 4300MHz en AMD geeft aan dat 4200MHz all-core overclocks het uitgangspunt zijn (ter info: dat lijkt reeel); klinkt netjes.
– De kloksnelheden bij belasting van meerdere processorcores blijven dankzij aanpassingen gemiddeld een stuk hoger dan de vorige generatie. (Evt meer leesvoer als je op “Precision Boost 2” zoekt)
– Prestatieverbeteringen van het cache geheugen, laten we dat samenvatten als “AMD heeft nog wat optimalisaties toegepast”.
– AMD voegt een feature toe genaamd StoreMi waarbij je trage, grote mechanische harde schijven makkelijk kan combineren met SSD’s of een deel van je werkgeheugen voor SSD-like performance in je applicaties zonder dat ze allemaal daadwerkelijk op je schijf hoeven te passen (en zonder te hoeven formateren). In feite maak je er dan een soort mega SSHD van. Klinkt spannend, maar gaan we een keer in een los artikel op terugkomen vanwege tijdbeperkingen.
– Een praktische vernieuwing, maar wel een nieuwe: De Ryzen 7 2700X wordt nu standaard met een processorkoeler geleverd. De meegeleverde Wraith Prism is een stevige heatpipe-gebaseerde koeler met lekkere RGB effecten erin. De nipt duurdere Intel Core i7-8700K wordt relatief gezien nog wat duurder wanneer je bedenkt dat daar geen koeler bij zit.
– Voor mensen die zich afvragen waar de AMD R7 2800X is: de 1700X en 1800X zaten aardig in elkaars vaarwater, dus AMD voegt ze in één opvolger samen. Of dat de deur open zet voor een extremere 2800X in de toekomst? Dat is gissen.

Het grootste ‘what’s new’ onderwerp is iets wat eigenlijk helemaal niet nieuw is: AMD Ryzen 2 bouwt op hetzelfde AM4 platform als zijn voorganger en werkt daarmee ook op nagenoeg elk bestaand X370 moederbord. Hoewel vandaag ook de X470 chipset wordt gelanceerd, de opvolger van de X370 chipset, kan je dus prima je bestaande Ryzen setup upgraden naar de nieuwste generatie. Ook blijft overclocking wederom niet beperkt tot de top-end chipset. Take that Intel, I guess.

Kleine kanttekening is dat het TDP van de Ryzen 7 2700X 105 Watt is, een toename van 10 ten opzichte van de 1700X. Je hebt niet per sé de nieuwste chipset of het meest luxe moederbord nodig, maar één met een redelijke stroomvoorziening is wel het uitgansgpunt. Daarover straks meer.

Uitpakken

Een kijkje naar wat je krijgt als je er één koopt. In de doos zitten de processor zelf, een Ryzen 7 sticker, en de nieuwe Wraith Prism koeler. De processor is vrij vanzelfsprekend vermoedelijk, meer dan hem in een moederbord plaatsen valt er niet mee te doen.

De koeler is opvallend stevig voor een ‘stock’ koeler, en kijken we naar de afmetingen,dual heatpipe constructie en RGB actie dan zeggen we dat je voor iets als dit toch al snel drie a vier tientjes kwijt zou zijn bij een losse aanschaf. Er zit ook een low-high switch op voor twee verschillende fanprofielen; iets meer koeling of toch iets stiller?

Hoewel een moederbord aangestuurde ventilator zit er ook een handmatige switch op om hem wat te beperken.

Installatie

Installatie van een AMD Ryzen stelt weinig voor, we pakken hiervoor ons moederbord (Gigabyte X470 Aorus Gaming 7). Pennetje omhoog, processor erin, pennetje omlaag. Klaar.

AMD moederborden zijn standaard voorzien van een backplate waardoor de halve montage eigenlijk al is gedaan. Ook zit er al koelpasta op de koeler dus het enige wat je hoeft te doen is hem op de processor te zetten, en de clipjes aan beide kanten aan het bord te haken. Appeltje eitje.

Handig om te weten: het is een stevige koeler, maar hij zit hoge geheugentypes en je expansiesloten niet in de weg. Of dat ook op kleine ITX borden het geval is moeten we nog bevestigen.

Omdat het een RGB koeler is heb je wel wat kabels te verwerken. Zo sluit je hem op een USB 2.0 header aan, iets waar veel moderne moederborden er soms maar weinig van hebben dus hou daar rekening mee, en heb je uiteraard een kabel die naar je CPU_FAN header gaat. Installatie is een eitje, maar die kabels netjes wegwerken kost je wel eventjes.

Het resultaat echter: purdy.

Saaie sh…

Voor de liefhebber hebben we de prestaties van de nieuwe generatie met de oude vergeleken, en hebben we een concurrend Intel systeem ernaast gelegd. Alle AMD processors in de test zijn hertest op hetzelfde Gigabyte X470 Aorus Gaming 7 WiFi bord, de Intel Core i7-8700K is getest op een Gigabyte Z370 Aorus Gaming 7, waarom ook niet.

Kort door de bocht: De Ryzen 7 2700X is een flinke bak krachtiger dan de 1700X, en de 2600X zit eigenlijk niet gek ver van de 1700X af. Het is wel belangrijk te onthouden dat de 1700X redelijk laag geklokt was om de 1800X niet in de weg te zitten; in de nieuwe generatie bestaat geen 2800X en neemt de 2700X de vlaggenschip positie in.

In taken die zwaar op de vele cores in de moderne processor kunnen teren (denk aan renderen, videobewerking, modelling) is AMD duidelijk de baas dankzij de extra cores en threads, al is het gat kleiner nu het Intel vlaggenschip 6 cores heeft in plaats van 4. Het gat in Cinebench 15 en Blender is echter nog altijd flink. De Intel Core i7-8700K is echter ongeslagen op single core performance.

Games

Bij Ryzen 1 testte we een aantal games en zagen we niet veel spannends, maar in de weken erna bleek dat in menig (andere) game de prestaties in sommige gaming scenario’s wat achterliepen. Vooral 1080p games die op hele hoge FPS waardes zaten bijvoorbeeld. Op hogere resoluties, of instellingen waarbij de GPU volledig de bottleneck was zagen we praktisch geen verschil.

Gezien we een beperkte tijd hebben bij dit soort launches en we in de afgelopen weken te kampen hebben gehad met wat tegenslagen voor de review planning (volle werk agenda, ziekte (niets ernstigs)) hebben we niet zo veel games kunnen testen op het niveau dat we van onszelf verwachten voor keiharde conclusies. We hebben -veel- getest to dusver met o.a. een GeForce GTX 1070 Ti en een AMD Radeon RX 580, maar nog niet het aantal runs dat we goed genoeg vinden. Afhankelijk van welke games en settings je pakt kan je de beeldvorming redelijk sturen, zowel ‘voor’ Intel als ‘voor’ AMD is het redelijk eenvoudig om een beeld te schetsen wat de ander in een minder daglicht zet. Benchmarks als absolute maatstaf is prima, maar we gaan onze games benchmarks pas tonen wanneer onze hele game line-up uitvoerig is afgetest.

We kunnen wel een paar voorzichtige conclusies trekken uit de games tot dusver die we draaiden op die mid-high-end GPU’s.
– We zien tot dusver geen significante verschillen tussen de 2700X, 7700K en 8700K bij zwaardere settings: 4K gaming, 1440p op hoge settings, 1080p op hoge settings in AAA games.
– We zien in een aantal games waarbij extreem hoge FPS waardes mogelijk zijn in combinatie met een i7 de Ryzens daar niet altijd aan kunnen tippen, ongeacht de resolutie of setting. Bijvoorbeeld CS:GO.
– We zien bij een deel van de AAA games op lichtere settings (1080p Medium, incidenteel 1440p Medium) een paar procent voordeel voor het Intel gebaseerde systeem.

Dit is, in grote lijnen althans, het beeld wat na Ryzen 1 ook bestond. Het vermoeden bestond dat de kloksnelheid of ‘IPC’ van de processors de grote factor was waarom Intel bij die lagere resolutie toch de voorsprong had; hun processors liepen tenslotte op hogere snelheden per core. Kijken we echter naar wat we nu zien met de Ryzen 7 1700X in een nieuw X470 moederbord een jaar later, dan zien we in de meeste benchmarks dat die de (per core flink snellere) 2700X niet gek veel ontloopt, er lijkt dus meer sprake van iets in de architectuur dan dat de snelheid het verschil maakt; jammer gezien overclocking dan de oplossing had kunnen zijn. Er zijn games waarbij wel wat meer verschil te zien is, maar het totaalplaatje verandert niet.

Maar wat moet je hier nu mee als gamer? In onze optiek blijft de situatie gelijk ten opzichte van een paar maanden terug: Enerzijds zeggen we dat de praktische implicaties van de game verschillen veelal niet opwegen tegen andere voordelen als je naast gamen ook wilt streamen of andere creatieve taken doet, maar wil je puur en enkel over gaming praten? Dan heeft Intel hier de sterkste kaarten en Ryzen 2 verandert de status quo niet.

Toch bevinden we ons hier in een lastige situatie wanneer we even alle Intel processors samen scharen. Enerzijds zien we voor gamers hier geen nadelen bij de Intel keuze in het hogere segment, maar anderzijds zien we dus geen significante verandering in ervaring. Hoewel een i5 met nu 6 cores een stukje meer ademruimte geeft voor de toekomst is het natuurlijk de vraag wanneer er games komen die profiteren van meer dan zes, waardoor het weer niet ondenkbaar is dat een Ryzen 5 op termijn interessanter kan zijn. Hetzelfde gaat op voor de i3; de dag dat ‘slechts’ vier cores een FPS-belemering gaat vormen zal toch binnen afzienbare tijd moeten komen Als ultieme gaming CPU lijkt de Intel Core i7-8700K in elk geval voor die afzienbare tijd wel koning, we verwachten niet snel dat een zes core twaalf thread processor daar problemen heeft. Maar of de keuze tussen een i5 en een Ryzen 5 voor gaming even vanzelfsprekend is? Mocht iemand een glazen bol hebben horen we het graag.

Maar voor wie is deze Ryzen 7?

Theoretische discussie terzijde. Maar wat moet je hier nu mee, en wanneer is dit de juiste processor voor jou?

De AMD Ryzen 7 2700X heeft dermate veel kracht in huis over zo veel cores dat de echte meerwaarde ligt bij mensen die zware creatieve taken doen. Video editten bijvoorbeeld, of renderen, profiteert heel erg veel van een processor als dit. Zelfs als je daarnaast games speelt gaan we mee in AMD’s marketing en stellen we dat je “praktisch dezelfde ervaring” hebt als bij de Intel processor, maar tegelijk meer creative kracht hebt voor hetzelfde geld. En dat is wel de realiteit: gaming verschillen zoeken we in de nuance, verschillen in creatieve taken zijn overtuigend groter.

De meerwaarde moet je echter wel in die creatieve hoek zoeken, voor basale taken zoals mailen, browsen en Netflix kijken komt die kracht gewoon niet aan de orde; alsof je Ted van der Parre (vooral in zijn jongere jaren) je dagelijkse boodschappen laat tillen zeg maar. Voor de lancering van Ryzen en de 8e generatie Intel Core processors kon een beetje overkill geen kwaad, maar nu een Core i3 een quadcore processor is, een Core i5 een hexacore processor, en AMD hun eigen Ryzen 5 een hexacore processor is met multithreading is die gehele middenklasse erg sterk geworden. Sterk genoeg dat de druk van de ketel is en dat ook voor de middelzware creatieve taken nu geen geldige reden meer zijn voor de top modellen consumentenprocessors. Denk daarbij aan Photoshop bijvoorbeeld.

De Ryzen 7 is er ook voor mensen die meerdere dingen tegelijk doen. Vooral Streamers komen dan in beeld, want het encoden van de stream is CPU intensief terwijl games ook redelijk CPU intensief zijn. We ontdekten in onze ‘Let’s Stream’ serie dat de zes fysieke cores van een i5-8400 eigenlijk al een beperking kan vormen bij gamen en streamen tegelijk, dus om dan een stapje verder te gaan met acht cores -en- multithreading klinkt dan zo gek niet, al zouden wij persoonlijk direct het zekere voor het onzekere nemen en de Ryzen 5 voor streamers overslaan: daar zit een duidelijke markt voor de Ryzen 7. Ook als je nu nog niet streamt maar die ambitie hebt is het verstandig dat we onderstrepen dat de benodigde kracht in je systeem niet onderschat moet worden. We zullen met een 2700X rig aan het streamen gaan, dus ook daarover volgt zeker nog een update.

Maar de doelgroep die we hier zien in het kort: gebruikers van zware creatieve taken (video editting, rendering, 3D design, etc) en zware multi-taskers zoals streamers.

Maar computers zijn zo duur! Weh weh.

I know, maar wat doe je eraan? Het is zeker een feit gezien de prijzen van werkgeheugen en SSD’s hoger liggen dan het ooit was, al zien we daar weer langzamerhand een verschuiving in de goede richting. Vooral gamers zullen zuur kijken naar de prijzen van grafische kaarten, en ik zat deze week nog redelijk zuur te kijken toen ik realiseerde dat de goedkoopste dual fan GTX 1060 3GB variant gewoon nog 280 euro kost.

Het zal voor Ryzen 2 ook een lastige uitdaging zijn, want de realiteit is dat als je huidige pc voldoet, of het nu voor gaming of creatieve taken is, het zo’n gek idee niet is om nog even door te bikkelen. Aan de andere kant als je echt aan een nieuwe PC toe bent zien we veel krachtigere processors dan een jaar terug (pre-Ryzen / 8th gen Core). Ook wat videokaarten betreft staat de nieuwe generatie nog niet echt voor de deur. AMD ververst de RX 500 serie voorlopig nog even, Nvidia heeft volgens de geruchten mogelijk in Q3 weer een keer iets nieuws, met de pittige kanttekening dat niemand weet hoe veel sneller dat gaat zijn en vooral: hoe veel duurder. Ben je aan een PC toe dan zeggen wij dat je beter plezier van een stevige PC kan hebben die nu te koop is dan te zuurpruimen over wat nog komen gaat. Vergis je niet: Zitten we straks in Q3-Q4 dan zal er ook weer wat nieuws om de hoek liggen.

Wil je graag gamen en vind je een PC nog te duur? I hear the PS4 / Xbox One is pretty ok.

Helemaal geen geld over? Wij vonden dit apparaat van zo’n 15 euro zeer vermakelijk! Compute performance stelt wel wat teleur 😉

Link (Aliexpress)

Kooptips: Moederborden

We hebben een aantal nieuwe X470 moederborden al door de molen gehaald en moeten stellen: hot damn. De nieuwste generatie is weer frisser, rijkelijk gevuld met features, net weer wat dikker aangekleed, maar niet onbelangrijk: weer wat duurder. Mooi spul is leuk, maar laten we budget niet negeren.

De realiteit van moederborden kopen blijft in onze optiek echter al jaren hetzelfde:

– Check welke features je nodig hebt (Opslag, netwerk wensen, USB wensen)
– Controleer dat het bord in jouw behuizing past (ATX, mATX, ITX formfactor) en dat het een AM4 socket bord is. Intel chipsets en AMD processors werkt niet echt lekker (of totaal niet).
– Bedenk welke features je eventueel in levensduur van je pc verwacht te gebruiken (meer dan 5 jaar vooruit denken is zinloos)
– Pak een aantrekkelijke optie voor een leuke prijs, of geef evt wat extra uit voor een dikke uitstraling naar wens. Vind je de bord XXX helemaal de lekkerste ooit? Lekker doen.

Meer betalen doe je vooral voor features, de processor gaat niet spontaan harder. We zien dat de ASRock X470 Taichi Ultimate wat achter blijft in de grafieken, maar ik twijfel geen moment dat dit door een (te) vroege bios komt. Die 1% in memory markt werkt overal door, en we verwachten dat ze dat getuned hebben tegen de tijd dat ze in de winkel liggen; ervaring leert dat we daar op kunnen vertrouwen. (al is wachten op bevestiging nooit slecht).

Stroomvoorziening is wel een puntje, want de pittige acht core vertuikt op volle toeren wel wat natuurlijk. Geen van die X470 borden in de vergelijking komt in elk geval te kort op gebied van stroomvoorziening en is daardoor een slechte keuze voor deze processor. Hetzelfde gaat op voor de X370 borden die we vorige generatie hebben getest met uitzondering van de ASRock Fatal1ty X370 Gaming ITX/ac; die zouden we niet met het vlaggenschip aan het werk zetten uitgaande dat we stevige boosts willen aanhalen. Prima uitgangspunten wat stroomvoorziening betreft zijn dus o.a.:
– Asus ROG Strix X470-F Gaming
– Asus ROG Strix Crosshair VII Hero
– ASRock X470 Taichi Ultimate
– Gigabyte X470 Aorus Gaming 7 WiFi
– Asus Prime X370 Pro
– Asus Crosshair VI Hero
– Asus Crosshair VI Extreme
– ASRock Fatal1ty X370 Professional Gaming
– ASRock X370 Killer SLI
– Gigabyte Aorus X370 Gaming 5
– MSI X370 XPower Gaming Titanium.
– MSI X370 Gaming Pro Carbon

Een X470 moederbord is dus niet nodig, maar is een X470 moederbord toch niet beter dan? Antwoord op de vraag stoeien we nog een beetje mee, de hertest van de nieuwe Ryzen 2 op oudere moederborden loopt nog, maar vooralsnog zien we geen schikbarende verschillen of verschillen die we niet op andere manier kunnen aanpakken. De nieuwe ‘Precision boost 2’ feature ontbreekt en die heeft wel echt een forse impact, maar die kan je grotendeels ondervangen met een handmatige instelling in de AMD Ryzen Master software bijvoorbeeld. Echter ‘out of the box’ is de winst in een situatie waarbij je tussen de vier en twaalf threads belast echter nog groter dan zware benchmarks doen vermoeden.

Gezien nieuwe moederborden over het algemeen een stuk duurder zijn bij lancering klinkt een leuke X370 of zelfs B350 aanbieding niet direct gek. Standaard uit de doos zal een X470 normaliter dus wat hoger boosten en zien we (soms) significante verschillen, maar afhankelijk van de prijzen de komende weken klinkt het niet direct onaantrekkelijk om een potentiele grote besparing te compenseren met een kleine software of bios tweak.

Omdat we B450 nog niet hebben getest, en sowieso maar karig worden gesampled in niet-X-chipset moederborden, is het nog even de vraag hoe groot de praktische meerwaarde is van een X470 bord boven bijvoorbeeld B450. In theorie maakt XFR2 daar een verschil, maar ook hier verwachten we dat je handmatig het verschil op kan vangen. We laten ons er nog even niet over uit tot we het hebben getest.

Dus: Kies welke features je wilt, denk daarbij aan de hoeveelheid M.2 SSD’s, aantal USB poorten en of je meerdere of 10Gbps LAN poorten wilt, en nogmaals: volg daarna je hart. Enkel even checken dat er sprake is van een dramatische VRM, en knallen maar.

Een paar tips van ons om over na te denken.
– Denk specifiek na of je verwacht snellere externe SSD’s te gaan gebruiken, vooral in dat geval is een USB 3.1 Gen2 connector handig.
– Controleer of de interne USB headers overeenkomen met de layout van je behuizing. Een Type-C header op je moederbord doet weinig zonder Type-C header op je case. Voor elke twee USB 2.0 of 3.0 poorten op je behuizing moet je één interne USB 2.0 of USB 3.0 header hebben.
– Ga je voor externe RGB oplossingen zoals NZXT Kraken koelers, zorg dan ook dat je voldoende interne USB headers daarvoor hebt.
– Probeer een moederbord te pakken met ALC1220 codec voor het beste geluid. Implementaties verschillen iets, maar die zijn allemaal ‘goed’. Als je enkel USB audio gebruikt kan je het negeren.
– De meeste merken hebben RGB sync features, maar niet alle borden hebben even veel headers. Sommige hebben addressable RGB headers die per LEDje effecten kunnen geven in plaats van dat de hele strip één kleur is. Wil je meer met licht, dan is dat iets om naar te kijken.

Wat die RGB opties betreft moeten we erop wijzen dat geen van de softwarepakketten van de vier grote moederbordbouwers perfect is. Met elk van de systemen lopen we wel eens tegen dingetjes aan waardoor de effecten net niet zijn zoals we willen. Asus geven we net de winst wat gebruiksvriendelijkheid betreft en integratie met andere Asus hardware, vooral ook handig dat Asus zo veel compatible randapparatuur heeft. Gigabyte is ietswat spartaanser in de software maar komt redelijk dichtbij, onze streaming rig synct in elk geval eenvoudig genoeg met de aangesloten randapparauur. Met MSI hebben we een paar generaties gedonder gehad dat het syncen niet werkte en dat we handmatig elk apparaat een kleur moesten geven, al wachten we nog op X470 borden om te testen of dat (zoals geclaimd) inmiddels verholpen is. ASRock is het meest basaal, maar biedt wel als enige zonder eigen gesloten systeem de optie om de RGB header pin-outs aan te passen, mocht je bijvoorbeeld chinese strips importeren met afwijkende pin layouts.

Visueel erg sexy: De ASRock X470 Taichi Ultimate, met o.a. 10Gbps LAN poort.

Advies: Koeling en overclocken

We kunnen de nieuwe koelers niet in onze vaste test setup vergelijken, die draait op Intel, maar we zijn wel te spreken over de prestaties die we tot dusver hebben gezien. Houden we vast aan wat we met de koeler reviews het belangrijkste vinden: de prestaties bij 40 dBA op 50 centimeter afstand, dan zien we de 2700X op zo’n 75 C hangen in een blender load. Dat is een forse werklast op alle cores.

Met de standaard XFR boost of een hele bescheiden handmatige tweak zien we niet direct reden om de Wraith Prism aan de kant te zetten, waarbij we AMD mogen bedanken dat de processors intern gesoldeerd zijn; de interne hitteafdracht is namelijk erg goed en zelfs met wat bescheiden overclocks zien we over de hele linue dusver zeer schappelijke temps; helemaal wanneer je straks realiseert dat een Ryzen 7 2700X op volle belasting meer verbruikt dan een 8700K is het best knap. Nu zal een high-end koper niet direct om een paar tientjes verlegen zitten, maar het laat wellicht budget vrij voor wat anders.

Ga je het voltage verhogen voor hogere overclocks dan blijft een losse processorkoeler geen gek idee, zeker wanneer we dan rekening houden met een behuizing die wellicht wat minder koelt. Gelukkig zijn de meeste modellen tegenwoordig compatible voor deze processors, dus aan keuze geen gebrek. Gezien overclocking met de Ryzen Master software ook best eenvoudig is (er zit zelfs een validatietool bij, handig) lonkt het in elk geval wel om toch wat te overclocken, en lonkt het dus om toch nog wat zwaarders op je processor te zetten.

We gaan vandaag niet in-depth op het overclocken in, maar we 4.2 GHz die AMD als haalbare all-core overclock noemt hebben we in elk geval al gezien, en dat is een mooie stap vooruit.

Omdat de standaard koeling best stevig is zien we geen reden om naar instappers te kijken. Wil je meer koeling dan zijn go-to middenklasse modellen zoals de Scythe Mugen 5 (PCGH of niet) Rev B. een goed uitgangspunt, of als je wat luxers wilt en wilt inzetten op lange garantie en top inbouwgemak dan blijft Noctua altijd aantrekkelijk; iets als een NH-U14S komt hier goed tot zijn recht. Waar je bij Intel tegen de interne hitteoverdracht aan loopt weten we uit ervaring met Ryzen dat een luxere koeler daar ook echt spierballen kan laten zien. Omdat wij echter met de Wraith Prism al ervaarden dat de overclock beperking grotendeels in de CPU zit en minder in de koeling lijkt een echt topmodel (NH-D15 bijvoorbeeld, of iets als een NZXT Kraken X72) niet nodig voor een zoektocht naar een 24/7 overclock. Extreme voltageverhogingen kunnen leuk zijn voor records, maar voor dagelijks gebruik niet aan te raden.

Ye good ol’ Mugen, hier op een first gen Ryzen

Wil je toch wat meer uitgeven aan de uitstraling? Cooler Master is één van de weinige met een redelijke RGB luchtkoeler line-up en be quiet! heeft de altijd aantrekkelijke geheel zwarte Dark Rock modellen beschikbaar. De meeste waterkoelers van de grootheden zijn ook AM4 compatible, maar we gaan ze niet allemaal opnemen. Soms wil het oog ook wat nietwaar.

Kooptips: Voedingen

Wat dit betreft verandert er eigenlijk weinig aan het advies wat je vorige maand of vorig jaar had kunnen krijgen. Wij testen weliswaar vaak met enorm overpowered voedingen zodat we er ook de meest extreme processors en grafische kaarten aan kunnen hangen, en het is ook verdomd tof om “Seasonic Prime Titanium” naast je te zien staan, maar als je dan bij een beetje overclockscenario 200-250 Watt uit de muur ziet komen begin je toch te twijfelen of het niet een beetje overkill is.

Zoals vaker even voorop: Kwaliteit is geen overkill. Een goede voeding kan het verschil maken tussen werkende en overleden hardware, en de bijbehorende garantie is ook niet iets wat je moet negeren. Het is soms verdomd lastig om kwaliteit te bepalen, zelfs een merknaam is (niet altijd) een garantie, dus enige voorzichtigheid is geboden. Recente modellen van Seasonic, Corsair, Cooler Master, be quiet! en Antec (ik noem even de merken die wij zelf gebruiken, ik sluit anderen niet uit) geven in elk geval genoeg gemoedsrust dat je pc niet zal ontploffen, maar verschillen blijven aan de orde.

De Seasonic Focus Gold serie is een mooi voorbeeld van een goede voeding, zonder te overdrijven.

Cruciaal om te onthouden is dat een opgegeven vermogen niets, nul, noppes zegt over de kwaliteit. Meuk 700W, 900W voedingen en dergelijke zijn je reinste oplichterij. Trap daar dus niet in.

Vermogen is niet geheel onbelangrijk. Niet alleen moet de voeding voldoende kracht hebben voor wat jij wilt, maar de meeste voedingen zijn ook efficienter en stiller als ze niet tot het uiterste worden gedreven. Enige overcapaciteit kan dus geen kwaad.

Kijken we naar de verbruiksdata van onze systemen kunnen we een quick ’n dirty lijstje maken met veilige uitgangspunten voor je systeem. Veilig als in: een beetje overclock kom je ook nog prima mee weg.
– <450 Watt voedingen voldoen voor Ryzen 7 systemen met budget GPU (GTX 1050/1050Ti, RX 560) - Ca 450 Watt voor een Ryzen 7 systeem met een mid-power GPU (AMD RX 570 / GTX 1060/1070) - Ca 550 Watt voor een Ryzen 7 met mid-high-power GPU (RX 580, GTX 1080) - Ca 650 Watt voor een Ryzen 7 met high-power GPU (RX Vega, GTX 1080 Ti) Let op dat serieus overclocken, dus meer dan een beetje praktische 24/7 oc, van CPU en GPU het verbruik significant kan doen oplopen, dus laat je specifiek adviseren als je die kant op gaat.

Kooptips: Geheugen

We haakten er eerder al op aan: AMD Ryzen en geheugen compatibiliteit is nog niet op het niveau van Intel. Dat nemen we ze niet kwalijk, Intel Core tech heeft vele jaren voorsprong, maar het is wel iets waar we bij stil moeten staan. Sinds de vele bios updates na de initiele Ryzen launch en het feit dat geheugenfabrikanten en moederbordfabrikanten nu ruimschoots de tijd hebben gehad hebben we op al onze Ryzen builds eigenlijk geen issues meer ervaren, maar we weten wel dat lang niet elke kit even soepel werkt.

Wel positief is dat inmiddels bijna elk AMD moederbord XMP profielen kan toepassen. Deze profielen initieel bedoeld voor Intel vertellen het moederbord simpelweg wat optimale settings zijn (door de fabrikant vooraf opgegeven) waardoor je met één druk op de knop het geheugen op de maximale gespecificeerde snelheid hebt draaien.

Voor AMD Ryzen 2 geldt een officiele specificatie van 2933 MHz, maar veel van de snellere kits die wij beschikbaar hebben werken ook op die hogere snelheid. Hoewel de consensus is dat je bij AMD meer profiteert van sneller geheugen dan bij Intel valt dat in veel gevallen erg mee. Vooral in de compute / creatieve taken zien we weliswaar wat verschil, maar of je er meteen veel extra voor wilt investeren is mijns inziens de vraag als we naar de grafieken kijken.

Verschil? Uiteraard. Maar of het significante investeringen goedpraat valt te betwijfelen.

Geheugenkits waarvan wij weten dat die goed werken op AMD Ryzen:
– Corsair Vengeance LPX 16GB (2×8) 2400MHz (Met XMP profiel)
– Corsair Vengeance LPX 16GB (2×8) 3000MHz (Met XMP profiel)
– Corsair Vengeance RGB 16GB (2×8) 3000MHz (Met XMP profiel)
– Corsair Dominator Platinium SE Torque 32GB (2×16) 3200MHz (Met XMP profiel)
– Crucial Ballistix Tactical 16GB (2×8) 3000MHz (XMP als basis, maar 3000 verandert naar 2933)
– Crucial Ballistix Sport LT Gray 16GB (2×8) 2666MHz (Met XMP profiel)
– G.Skill FlareX 16GB (2×8) 3200MHz (C14) (Met XMP profiel)
– G.Skill SniperX 16GB (2×8) 3400MHz (C16) (Met XMP profiel)

Deze drie Corsair kits werken dus sowieso:

Het GeIL Super Luce geheugen moeten we nog testen, het zou wat zijn met die RGB koeler ernaast denk ik…

We hebben niet alle kits bijgehouden die we in het afgelopen jaar met Ryzen hebben gecombineerd, dat ware er nog wat meer, maar hoewel we weten dat niet alle kits even goed werken hebben wij geen situatie gehad waarin een Ryzen build bepaald (toevallig aanwezig) geheugen niet slikte. Ook de meeste 3000MHz kits bleken het goed te doen, terwijl 3000MHz en Ryzen niet lekker werkt. Voor de 3000MHz kits pakken we eerst het XMP profiel en passen we vervolgens de 3000MHz snelheid aan naar 2933, en klaar. Een fijn gegeven, want 3000MHz kost in de praktijk vaak niet meer dan trager geheugen, en zoals we in de grafiek zien zitten we daar nog snellere kits al aardig op de hielen.

Het is altijd raadzaam de compatibility list van je gekozen moederbord te raadplegen ter bevestiging.

Advies: OS

Inkoppertje, maar mocht je nog overwegen met Windows 7, 8 of 8.1 aan de slag te gaan? Don’t. Het is vragen om problemen, ook 32-bit Windows geeft uit onze bredere ervaring meer hoofdpijn dan we iemand aan willen doen.

Ben je een echte fanatieke tweaker, veel succes, maar als algemeen advies? Windows 10 64-bit it is, simpel.

Zijn je Windows vies? Met de Karcher Vac hou je je Windows streeploos schoon! #ad #spon #notreally

Conclusie

Zoals altijd bij dit soort lanceringen wordt je platgebombardeerd met tal van mooie claims en uitgebreide ondebouwingen waarom het zo is, en zoals vaker klopt het wel, zijn een aantal zaken ietwat gechargeerd of theoretisch, en is het nadeel daarvan dat een aantal echt positieve onderdelen door ‘marketing’ misschien wat te makkelijk worden genegeerd. Helaas werkt de wereld niet zo, maar AMD kan hun Ryzen processors echt voor zichtzelf laten spreken inmiddels; er valt heel veel voor te zeggen.

Laten we dat even voor wat het is en kijken we naar wat de nieuwe Ryzens laten zien dan zijn we ook gewoon op onze eigen manier enthousiast: beide nieuwe Ryzens zijn weer sneller, en zijn net als in de tijd van de eerste lancering hele interessante meer-kunners. Niet alleen op papier, maar vooral in de multi-threaded applicaties (waar ze eigenlijk voor gemaakt) zijn zien we een mooie vooruitgang ten opzichte van een jaar terug. De 4,3 GHz standaard boost is een mooie stap, en we hebben al gezien dat daar nog aardig speling in zit, maar vooral de structureel hogere more-core boosts zijn voor ons reden genoeg om te stellen dat de nieuwste generatie ook echt de moeite is geweest om op te wachten. Niet alleen de ‘belast alles cores en zie resultaten’ benchmarks geven winst, maar vooral processen die grofweg de helft van de cores en threads belasten zullen profiteren van de op dat punt structureel hogere kloksnelheden.

Ergens moest het ook wel, want de aanpassing van Intel dat hun i7’s nu zes core processors zijn heeft weer wat druk gezet op de voorheen in een vacuum gepositioneerde Ryzen 7’s. Dat dit ging gebeuren lag natuurlijk voor de hand, net dat Intel ongetwijfeld in de toekomst een acht core i7 neer gaat zetten, maar dat AMD mocht verwachten dat wanneer je Intel op scherp zet dat je ook weer concurrentie terug krijgt ligt natuurlijk voor de hand. Maar of het nu nodig was of niet, Ryzen is weer wat beter, en belangrijker: ondanks slechts een éénjarig bestaan inmiddels toch echt best volwassen.

De positie in de markt van top-end consumenten chips is echter nagenoeg onveranderd, en Ryzen 2 doet daar fundamenteel niet gek veel aan. Sterker nog: top-end processors staan meer onder druk dankzij een nog sterker mid-end. Er zit sinds vorig jaar namelijk zo meer veel kracht in het nieuwe middensegment (i3, i5, Ryzen 3 en Ryzen 5) ten opzichte van een jaar geleden dat zelfs de meest voorzichtige “misschien ga ik later nog X en Y doen” -kopers al lastig te verleiden zullen zijn om nog wat meer overcapaciteit te kopen. Processors zoals deze Ryzen 7 en de Intel Core i7 belanden daardoor nog meer in een niche van echte powerusers. Dat zijn mensen met voldoende geld die zich afvragen waarom ze toch niet gewoon het beste kopen, en de objectief makkelijker te verdedigen doelgroep van zwaardere creatievelingen en multi-taskers die hier wel echt van profiteren. Voor videowerk, renderwerk en multi-task zaken als streamen tonen dit soort modellen hun werkelijke kracht.

Kijken we naar het bekende puntje van aandacht van Ryzen, 1080p gaming (het is iets complexer dan dat overigens) , dan zien we feitelijk een vergelijkbare situatie als voorheen met een eenvoudige praktische flowchart: Koop jij een pc puur en enkel voor gaming heeft Intel nog de sterkere kaarten. Echter maar zodra je van alle markten thuis bent dan moet je toegeven dat het verschil bij 1080p gaming praktisch nog altijd beperkt is, gamen op hogere resoluties en/of zwaardere settings vrijwel volledig GPU bottlenecked is, en dat terwijl de Ryzen 7 2700X toch echt meer spierballen heeft dan een i8-8700K als het op het zware rekenwerk aan komt. Je levert dus weinig in, praktisch gezien in bijna elk scenario niets, terwijl je er dus overtuigend meer kracht voor terug krijgt in andere taken. Het kracht-gat is absoluut kleiner dan voor Coffee Lake, en Intel liefhebbers zullen daardoor nu lastiger van hun i7 af zien dan bij de 7e generatie Core processors (en laten we wel wezen, de meesten zullen daar ook niets te kort komen), maar het gat in pure compute power is er nu eenmaal wel.

Weer een stapje vooruit dus, maar praktisch gezien dien je dezelfde afweging te maken als een paar maanden terug bij je aanschaf. Zij die enkel en vooral gamen blijven Intel vooralsnog trouw, maar AMD lonkt zoals al die afgelopen maanden met hun “meer cores voor je geld” die voor heel veel andere doeleinden toch stiekem aantrekkelijk zijn, daar is het prestatiegat per euro over de hele reeks toch erg fors. Vorig jaar had AMD nog wat te bewijzen, ik durf nu wel te stellen dat ze dat hebben gedaan. Voor de de intensieve multi-core gebruikers (die de stap naar Threadripper of Core-Extreme te ver vinden gaan) kan je toch niet om deze Ryzen 7 2700X heen.

Enkele hogere res fotos voor de liefhebber, klikken voor de volledige versie: