ASUS Z790 Roundup

Intel doet het uitstekend met hun 13e generatie Core processoren. Ze zijn enorm rap, zelfs vergeleken met de beste CPUs van twee a drie generaties geleden. Ze hebben echter ook een nadeel: ze kunnen flink stroom verbruiken.

Een degelijk moederbord is dus een must. Maar gelukkig zien we tegenwoordig nog maar weinig slechte borden. Daar hangt wel een prijskaartje aan vast: een goed moederbord voor de jongste CPUs kost je al snel 200 euro of meer, en een CPU voor een luxere CPU zoals een i7-13700K of i9-13900K al snel 300 euro of meer. Wees daar dus op voorbereid.

Het uitzoeken van een moederbord valt echter nog altijd niet mee, zeker als je niet regelmatig PCs bouwt. Het aanbod is enorm, en elke fabrikant heeft een line-up van borden die soms nauwelijks van elkaar verschillen. En hoewel slechte borden zeldzaam zijn, is het nog altijd raadzaam om iets te vinden wat goed bij je past.

Om het leven makkelijker te maken bespreken de Socket 1700 borden Z790 chipset die hier de laatste maanden zijn gepasseerd. Dat zijn er zo’n 20 totaal, dus we splitsen het eerst op per merk in de veronderstelling dat je toch al een merkvoorkeur hebt. Heb je dat niet, dan volgt later nog een koopgids op basis van budget.

We beginnen vandaag met ASUS en 7 verschillende Z790 borden. Liever een video? Nada besprak de meeste Z790 al even voor de lancering:

Voor je wat koopt…

Voordat we naar de besprekingen gaan moeten we eerst even eea nuanceren. Slechte borden zijn weliswaar zeldzaam, maar dat wil niet zeggen dat ze niet bestaan en elk bord voor elke processor ideaal is. Zo zijn de Z790 borden gemaakt voor K-CPUs zoals de 13600K, 13700K en 13900K. Voor non-K CPUs kan je geld besparen met een B-series moederbord.

Het belangrijkste advies blijft ook jaren ongewijzigd: denk vooraf goed na welke features jij wel of niet nodig denkt te hebben, wat ze je eventueel waard zijn, en of je voorkeuren hebt over hoe het bord er uit moet zien. Tal van moderne moederborden hebben namelijk een specifieke featureset die enorm zinvol kan zijn voor de één, maar nutteloos voor een ander.

Specifiek voor deze generatie is er nog één belangrijk punt: Z790 borden bieden of DDR4, of DDR5 ondersteuning. Je moet dus kiezen welke kant je op wilt gaan. De laatste maanden is de prijs van DDR5 enorm gezakt waardoor ons advies (in tegenstelling tot vorig jaar) is om voor Z790 borden en de bijpassende CPUs ook direct voor DDR5 te gaan. De kans dat je daar op termijn nog nut uit haalt zelfs na een upgrade is aanzienlijk groter.

ASUS PRIME Z790-A – €329

Het is even slikken dat er een prijskaartje van 329 euro staat bij het eerste bord op de lijst, gesorteerd op prijs van laag naar hoog, maar positief is dat er dan wel direct een uitstekend all-round moederbord tegenover staat. Met een 16+1 60A stroomvoorziening is hij technisch knapper dan menig Hero bord van enkele generaties geleden en is ook een i9-13900K op 300 Watt geen probleem.

Ook op andere vlakken is dit ATX bord goed uitgerust: 7 fan headers, 4 (A)RGB Headers, Type-C, 4 M.2 sloten, 2,5 Gbit LAN en WiFi 6E bijvoorbeeld. Het totaal aantal USB poorten achterop, 8 totaal waarvan één 20 Gbit, kan voor sommigen wat karig zijn, en optical uit ontbreekt, wat sommigen nodig zullen hebben. Ook krijg je hier uiteraard geen echte hobby features zoals fysieke knoppen, hex displays of extra waterkoeling headers. Dit bord gaat uit van een behuizing waar je hem in bouwt, niet waar je mee aan de knutsel gaat.

Het is vooral ook een chic bord om te zien, zo zie je hem hieronder uitstekend tot zijn recht komen in een NZXT H9 Elite build. Plus hij heeft wel de moderne features waar je praktisch gezien blij van wordt, zoals een geintegreerd IO shield en handige latches voor je M.2 SSDs. Zolang je niet meer USB poorten (of optical out) nodig hebt hoef je eigenlijk niet verder te kijken dan dit mooie bord: Recommended.

ASUS TUF Gaming Z790 Plus WiFi – €339

Uhm, hier kunnen we eigenlijk kort over zijn. De TUF Gaming Z790 Plus WiFi is technisch gezien exact gelijk aan de Prime Z790-A, met als enige relevante toevoeging de optical out aan de achterzijde. De vraag is vooral of je een wit model (Prime) of liever een zwart model (TUF) hebt, wat vooral van je case en GPU af zal hangen. Ook hier is de samenvatting dus feitelijk: eigenlijk genoeg tenzij je meer USB poorten nodig hebt.

Indien je geen WiFi nodig hebt kan je de variant zonder WiFi voor ca 15 euro minder krijgen, wat de TUF technisch gezien dan een paar euro voordeliger maakt. Maar onder de streep is het kiezen tussen twee prima borden op basis van je eigen voorkeuren, ook hier dus een prima “Recommended”

ASUS ROG Strix Z790-E Gaming – €559

De stap naar de ROG Strix serie is best een grote stap in meerdere opzichten, vooral visueel. Het is één van de, zo niet het dikste Z790 bord zonder extreem te overdrijven in mijn optiek. Meer plating, meer RGB, en vooral een stijl die gewoon indrukwekkend is.

Featuretechnisch ga je ook een grote stap vooruit. Naar een 18+1 90A stroomvoorziening, 8 fan headers, 5 M.2 sloten waaronder support voor Gen5 SSDs (wat bij AMD overigens veel goedkoper kan), een comfortabele 12 USB poorten achterop, en ook de meeste hobby-nerd extras zoals een hex display en fysieke knoppen.

Er hangt echter wel een hele forse prijs aan, ruim 550 euro voor een moederbord is extreem. Anderzijds is dit bord eigenlijk wat de Hero was, voorheen miste de Strix namelijk de extratjes zoals fysieke knoppen en een display, en ook OC technisch kom je niks tekort, zeker met ASUS hun (vooralsnog) altijd net wat fijnere bios. Dus heel onverwacht komt die prijs niet en zo neemt de Strix dus de plek van de Hero over als de prijzige, maar erg complete hobby-unit voor de liefhebber: Editor’s Choice wat ons betreft.

ASUS ROG Maximus Z790 Hero – €679

De Hero pakt de Strix Z790-E en polijst de dikke uitstraling een beetje naar iets wat ik zelf net even wat meer bescheiden en beschaafd vindt. Featuretechnisch pakt hij alles wat hiervoor benoemd is, maar voegt daar dan een 20+1 90A stroomvoorziening aan toe, die wordt hooguit handwarm tegen de tijd dat je je 13900K zelf al drie keer gefrituurd hebt, enkele waterkoeling gerelateerde headers voor custom loops, en van de 12 USB poorten achterop zijn er twee dit keer Thunderbolt poorten.

Ook is de PCIe layout iets anders, en kan je in theorie twee Gen5 videokaarten in SLI draaien, ware het niet dat SLI helemaal dood is en deze feature dus iets minder zinvol is. Wel kan je met de meegeleverde insteekkaart dit tweede slot gebruiken voor twee Gen5 SSDs.

Waar de Strix dus meer het mid-high-end all-round bord geworden is is de Hero dus wat meer niche tegenwoordig, met drie duidelijke niches: je hebt thunderbolt nodig, je wilt twee Gen5 SSDs op een Z790 bord draaien, of je hebt een custom loop en wil graag de bekende flow headers e.d. Vooral dat laatste lijkt geen gekke doelgroep, want ondanks dat we inmiddels bijna aan de 700 euro zitten (en dit bord voor algemeen gebruik dus veels te gek is) lijkt de meerprijs van 120 euro voor wat custom loop features niet heel extreem op de totale kosten van zo’n loop. Als die prijs geen bezwaar is heb je dan wel een ultiem bord te pakken: EC.

ASUS ProArt Z790-Creator WiFi

Hierboven hebben we het goed-beter-best plan van ASUS doorlopen, iets wat praktisch elke fabrikant hanteert overigens. Menig ander bord valt er tussenin, maar er zijn ook een paar borden die weer een specifieke doelgroep bedienen. Zo is de ProArt Creator een gevalletje apart. Dit bordt biedt zowel 10 Gigabit LAN als Thunderbolt met DisplayPort IN headers, om bijvoorbeeld Thunderbolt displays aan te sturen. Als je die features niet nodig hebt dan hoef je niet naar dit bord te kijken, heb je dat wel dan is er bijna geen alternatief. Dat alleen al maakt hem een aanrader voor die specifieke doelgroep zeker omdat de de basis ook gewoon in orde is: de 16+1 70A stroomvoorziening krijgen we niet in de buurt van problematische temperaturen met een 13900K, en standaard zaken als (8) fan headers en RGB headers ontbreken ook niet. Als dit bij jou past, dan is een “Recommended” op zijn plaats, want bij de meeste andere merken zijn deze features of afwezig, of enkel aanwezig bij nog duurdere borden die nog meer toeters en bellen hebben.

Toch heb ik wel een appeltje te schillen met de ProArt Z790-CREATOR, waarbij CREATOR ook lekker all caps is. Want wij mogen onszelf ook wel “Creator” noemen, maar het eerste waar wij naar kijken (na een VRM die goed genoeg is) zijn de M.2 sloten en het aantal USB poorten. En op dat vlak is dit bord dan hooguit gemiddeld met zijn 4 M.2 sloten en karige USB aansluitingen: slechts 6 USB poorten naast de 2 Thunderbolt poorten die ook als USB functioneren. Daarbij ontbreekt de Optical header ook. Zo is dit bord prima voor de 10 Gbit of Thunderbolt doelgroep, maar is het een gemiste kans om een veel grotere groep creators te bedienen en we hopen dat de Z890 ProArt zich ook op de algemene creator groep richt.

ASUS ROG Maximus Z790 Apex – €889

Alsof de stroomvoorziening van de Strix en Hero nog niet genoeg waren hebben ze op de Z790 Apex een bizarre 24+0 105A power phase stroomvoorziening geparkeerd. Die +0 geeft direct ook aan dat je de iGPU van Intel chips niet kan gebruiken wat vooor praktische doeleinden als videobewerking ongewenst is, maar daar is dit bord ook niet voor gemaakt. Met 2 DIMM slots en een serie toeters en bellen waarvan wij de helft nog niet zouden gebruiken is dit bord gericht op extreme (LN2) overclocks en niet meer dan dat. Het idee is hier records breken waar het om de tienden procenten gaat en daarvoor mogen wat andere features, plus je portemonnee, lijden.

Ondanks die hyperfocus is het niet eens een onpraktisch bord. Met 5 m.2 sloten (2 via de DIMM.2 module naast het geheugen) heb je er meer dan de ProArt, en ook 10 USB poorten totaal is dik prima. Dus technisch gezien zou je hem kunnen overwegen voor dagelijks gebruik als je hem toevallig enorm mooi vindt (en niet weet wat je met 900 euro moet doen), maar realistisch gezien is dit gewoon een showcase van ASUS om te laten zien wat ze kunnen, en zullen de meeste van deze borden in handen van (partner) overclockers of hele fanatieke liefhebbers komen. Voor de extreme OC doelgroep is dit “het” bord en een Editor’s Choice (mochten we ooit de hardcore OC kant op gaan), maar voor iedereen anders zijn er natuurlijk veel logischere keuzes.

Bij de Apex zitten o.a. een DIMM.2 module voor twee SSDs, een PCIe Gen5 SSD Plugin kaart, en een analoge teller om… je OC scores bij te houden? Of het aantal blue screens bij het overclocken misschien.

ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi – €429

Kijken we naar onze doeleinden dan is het altijd de Hero die permanent op het testbed beland: alle features die je kan bedenken zonder enorm te overdrijven. Toch is het al jaren de Z790-I die mij stiekem het meest doet glimlachen (ok fine, de Crosshair Impact was een eenmalige uitstap). ITX of SFF builds zijn natuurlijk een bijzondere categorie met een relatief grote groep liefhebbers, en de laatste jaren hebben we dan ook prachtige borden gezien die bijna alles wat je wilt hebben op zo’n klein format weet te plaatsen.

Natuurlijk moet je wat inleveren, meer dan twee M.2 SSDs is geen optie, en ook moet je het met “slechts” 3 fan headers doen, al is dat laatste goed op te vangen met fan splitters. Maar voor de rest? Een 10+1 105A stroomvoorziening is dik genoeg voor een gekietelde i9-13900K, je hebt ook een USB 3.0 en Type-C header, 2,5 Gbit LAN, en maar liefst 9 USB poorten waarvan twee met support voor Thunderbolt en één 20 Gbps. Om een beetje ruimte te maken bouwt ASUS zoals vaker aardig omhoog, plus hebben ze de externe ROG Hive voor je audio aansluitingen op je bureau in plaats van achterop; een leuke zij het ietwat onnodige extra.

429 euro is een hoop geld, maar voor een niche product met zo’n featureset is de meerprijs boven “gewoon goede” ATX borden bijna redelijk te noemen vergeleken met de meerprijs op mid-range en high-end ATX borden. Ook deze is niet voor iedereen, maar voor een chic, compleet, high-end ITX bord is dit wel hét bord: EC.

Conclusie

Soms wil ik op de prijzen blijven hameren, maar de realiteit is dat alle Z790 (en X670E overigens) borden gewoon aan de prijs zijn, niet alleen bij ASUS. In de veronderstelling dat je vervolgens gewoon wilt weten welke je moet halen hebben we je hopelijk een beetje kunnen helpen.

Kort samengevat: Als je besloten hebt voor een ASUS bord te gaan kan je uit dit lijstje gerust shoppen: Geen van de bovengenoemde borden zat slecht in elkaar, geen enkele loopt met zijn stroomvoorziening tegen hoge temperaturen aan, en allemaal zijn ze tegenwoordig voorzien van handige praktische extratjes zoals integrated IO shields en m.2 latches in plaats van de mini schroefjes. Het is dus vooral een kwestie van zelf checken welke features je echt nodig hebt (zowel nu als in de nabije toekomst), en of je meer wilt betalen voor een specifiek design bijvoorbeeld. Begin met kijken naar iets als de Prime of TUF, en bedenk dan of je meer nodig hebt of niet, zoals hobby opties op de Strix of Thunderbolt en water headers op de Hero.

Vragen over de producten die we bespreken? Aankoopadvies nodig of gewoon gezellig chatten met ons? Je vindt ns op:
– Onze Discord server voor chat en tech talk (gratis en geen installatie noodzakelijk).
– Techtesters YouTube
– Techtesters op Instagram
– Foritain op Twitter (auteur, test-chef)
– Nadalina op Twitter (baas, foto-heldin)